Tại Việt Nam, theo điều tra năm 2015, mức tiêu thụ muối trung bình/người/ngày là 9,4 gram (nam 10,5 gram và nữ 8,3 gram). Nhưng chỉ có 16% số người khi được hỏi cho rằng bản thân mình có ăn mặn. Các chuyên gia khuyến cáo, việc giảm lượng muối ăn hằng ngày sẽ hạn chế các nguy cơ mắc bệnh.

Nhiều tác hại cho sức khỏe

Bệnh nhân tăng huyết áp cần giảm ăn muối.

Chị Nguyễn Thị Phương, ở đường Võ Trường Toản, phường An Hòa, quận Ninh Kiều, TP Cần Thơ có thói quen nêm nếm thức ăn “đậm đà”. Những món kho, rim, chiên, chị thường ướp nhiều đường và muối. Chị Phương chia sẻ: “Con tôi thích ăn như vậy. Mình nấu vậy, cháu ăn được nhiều cơm. Nấu lạt, cháu không thích ăn”. Thói quen nêm nếm thức ăn như chị Phương rất phổ biến ở các bà nội trợ. Món ăn đã mặn, nhưng trên nhiều bàn ăn, còn thêm chén nước chấm, kèm với tỏi, ớt, để ai ăn mặn thì chấm thêm. Đây cũng là thói quen ăn của cô sinh viên Nguyễn Ngọc Hà, Trường Đại học Kỹ thuật - Công nghệ Cần Thơ. Mỗi khi ăn, Hà đều rót thêm chén nước mắm, hoặc nước tương cho các món canh, xào. 

Theo điều tra yếu tố nguy cơ bệnh không lây nhiễm năm 2015, thói quen sử dụng muối của người Việt Nam: 89% là sử dụng muối trong bếp ăn; 70% là sử dụng muối trên bàn ăn; 20% sử dụng muối chế biến sẵn. Ở các nước phát triển, 77% là sử dụng muối ở trong nhà hàng và các loại thức ăn nhanh. Riêng tại Việt Nam, theo Viện Dinh dưỡng, năm 2011, 70% người được điều tra cho muối vào khi chế biến và khi ăn; 20% muối có trong thực phẩm chế biến sẵn; 10% có trong thực phẩm tự nhiên.

Muối là một loại gia vị quen thuộc. Trong đó Natri là một trong hai nguyên tố chính, chiếm khoảng 40% trọng lượng của muối. Trong cơ thể người, Natri đóng vai trò quan trọng để điều chỉnh và duy trì cân bằng dịch thể, cân bằng axít-bazơ, dẫn truyền tín hiệu thần kinh - cơ, hỗ trợ hấp thụ các chất dinh dưỡng và bảo đảm chức năng bình thường của tế bào. Muối có tác dụng tạo vị mặn cho thực phẩm, giảm đáng kể vị đắng, chua, bảo quản thực phẩm. Tuy nhiên, nhiều người dân chưa biết về tác hại của việc ăn mặn. Theo điều tra tại Phú Thọ, dưới 50% người được điều tra biết ăn nhiều muối là nguy cơ gây tăng huyết áp (THA); dưới 10% biết ăn thừa muối gây tai biến mạch máu não và nhồi máu cơ tim và trên 50% người được điều tra không nhận biết được đầy đủ những thực phẩm thông thường có nhiều muối.

Mặc dù muối rất cần thiết đối với cơ thể nhưng ăn thừa muối lại gây ra tác hại cho sức khỏe, gây nguy cơ cao mắc các bệnh: THA, nhồi máu cơ tim, suy tim, tai biến mạch máu não, ung thư dạ dày, loãng xương, suy thận… Ăn thừa muối còn liên quan đến béo phì, suy giảm nhận thức, rối loạn thính lực, làm bệnh hen phế quản nặng thêm…

Tất cả bệnh nhân THA, đái tháo đường đều cần được tư vấn về ăn giảm muối. Người khỏe mạnh cũng cần ăn giảm muối do biến cố tim mạch xảy ra ở cả người THA và không THA. Huyết áp càng cao hơn so với huyết áp lý tưởng (<120/80) thì nguy cơ càng cao. Giảm ăn muối giúp đưa huyết áp về mức lý tưởng từ đó giảm nguy cơ xảy ra biến cố tim mạch. Theo các nghiên cứu, giảm còn 100mmol muối/ngày (6 gram) sẽ giúp giảm huyết áp (cả huyết áp tâm thu và tâm trương): Giảm 3,57/1,66mmHg với người bình thường; giảm 7,11/3,88mmHg với người THA.

Cho bớt muối - chấm nhẹ tay - giảm ngay đồ mặn

Bác sĩ Huỳnh Minh Trúc đề nghị tăng cường lồng ghép tuyên truyền giảm ăn muối trong các cuộc họp, sinh hoạt...

Theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới, mỗi người trưởng thành nên ăn dưới 5 gram muối/ngày. Mức này áp dụng cho cả người bị THA và người không THA, kể cả phụ nữ có thai, bà mẹ cho con bú. 5 gram muối tương  đương với một thìa cà phê muối đầy hoặc 10 gram bột canh hoặc 11 gram hạt nêm hoặc 25 gram nước mắm. Mức khuyến cáo này không áp dụng cho người bệnh hoặc đang điều trị thuốc có nguy cơ làm giảm Natri máu, gây giữ nước cấp tính hoặc cần áp dụng chế độ ăn giám sát chặt chẽ theo chỉ định của bác sĩ.

Trẻ em nên ăn lượng muối ít hơn. ThS. BS Huỳnh Văn Tú, Phó Giám đốc Trung tâm Phòng chống chấn thương và Các bệnh không lây, Viện Y tế công cộng TP Hồ Chí Minh, cho biết: Trẻ từ 6 đến 8 tháng tuổi mức khuyến cáo là 1,5 gram muối/ngày. Mức này tăng dần, đến năm 12 tuổi thì bằng người lớn. Hiện nay, khi trẻ đã ăn được cơm, phần lớn các gia đình cho trẻ ăn chung các món ăn với người lớn. Ngoài ra, trẻ còn ăn các món ăn vặt nên trẻ em đang ăn rất nhiều muối. Lượng muối sử dụng nhiều nhất trong lúc chế biến. Vì thế, cần thay đổi thói quen sử dụng muối bằng cách giảm lượng muối trong lúc nấu thức ăn. 

Tại Hội thảo về giảm ăn muối được tổ chức ở TP Cần Thơ vào ngày 4-3-2021, có đại biểu nêu sáng kiến: ngành Y tế thiết kế khẩu hiệu giảm ăn muối, chia sẻ rộng rãi trên mạng xã hội và khuyến cáo các bà nội trợ in, dán ngay khu vực bếp để nhắc nhở mình giảm ăn muối. Bác sĩ Huỳnh Minh Trúc, Giám đốc Trung tâm Kiểm soát bệnh tật TP Cần Thơ đề nghị y tế dự phòng quận, huyện phối hợp ngành Giáo dục lồng ghép nội dung giảm ăn muối vào các buổi tập huấn về công tác phòng dịch, an toàn thực phẩm cho ban giám hiệu, thầy cô giáo và cán bộ phụ trách công tác y tế trường học; sinh hoạt dưới cờ ở các trường. Đồng thời, các ban, ngành, đoàn thể đưa nội dung giảm ăn muối tuyên truyền trong các cuộc họp, sinh hoạt.

Ngành Y tế hướng dẫn cách giảm muối: cho bớt muối - chấm nhẹ tay - giảm ngay đồ mặn. Cho bớt muối bằng cách: Hạn chế cho muối và gia vị chứa nhiều muối vào thực phẩm khi sơ chế, tẩm ướp và nấu; giảm từ từ lượng muối sử dụng cho đến khi giảm một nửa lượng muối và gia vị chứa muối; dùng dụng cụ để kiểm soát được lượng muối và gia vị nêm nếm cho vào thực phẩm; không cho muối hoặc gia vị chứa nhiều muối vào nước luộc rau. Tăng cường các món luộc, hấp. Sử dụng các gia vị khác như tiêu, ớt, tỏi để ăn ngon hơn mà không cần dùng nhiều muối. Với “chấm nhẹ tay”: hạn chế để muối và nước chấm trên bàn ăn. Hạn chế chấm và bỏ thói quen chấm ngập thực phẩm vào nước chấm và gia vị chứa nhiều muối. Hãy pha loãng nước mắm để chấm. Không chấm các món ăn đã mặn. Không ăn trái cây chấm muối hay gia vị chứa nhiều muối. Không nên cố uống hết nước khi ăn bún, miến, phở, nhất là khi ăn ở hàng quán. Giảm ngay đồ mặn: Hạn chế các thực phẩm chế biến sẵn chứa nhiều muối.

Người bình thường ăn giảm muối không làm cho cơ thể bị thiếu muối chỉ cần ăn thực phẩm tự nhiên hằng ngày là đã đủ cung cấp đầy đủ lượng Natri trong cơ thể vì thực phẩm tự nhiên đã có muối. Cơ thể bị thiếu hụt muối chỉ xảy ra trong một số trường hợp đặc biệt: Người bị tiêu chảy nặng kéo dài, người lao động nặng nhọc trong điều kiện nắng nóng kéo dài nhiều giờ, vận động viên luyện tập cường độ rất cao trong thời gian dài.

Bộ Y tế ban hành Quyết định 2033/QĐ-BYT ngày 28/03/2018 phê duyệt Kế hoạch quốc gia Truyền thông vận động thực hiện giảm muối trong khẩu phần ăn để phòng, chống tăng huyết áp, đột quỵ và các bệnh không lây nhiễm khác giai đoạn 2018-2025. Với mục tiêu giảm mức tiêu thụ muối trung bình của người trưởng thành xuống còn dưới 7 gram/người/ngày.

Theo Báo cần Thơ - Bài, ảnh: H.HOA